Z danych statystycznych gromadzonych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wynika,
że około 50% wszystkich zaburzeń zdrowia psychicznego prowadzących do nadużywania
środków psychoaktywnych, agresji i przemocy oraz innych zachowań antyspołecznych,
rozmaitych wykroczeń i ogólnego zaniedbania zaczyna się w okresie dojrzewania. U 10–20%
dorastających identyfikuje się problemy ze zdrowiem psychicznym. Z tego względu WHO
w swoim głównym dokumencie Polityka Ochrony Zdrowia Psychicznego. Plany i Programy1
z 2004 roku uznaje ochronę zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży za priorytet w polityce
ochrony zdrowia.
Ten sam priorytet przyjmuje również Unia Europejska w tzw. Zielonej Karcie (Green Paper)2
z 2005 roku, która jest najważniejszym dokumentem zawierającym wytyczne do tworzonej
strategii na rzecz poprawy zdrowia psychicznego całej populacji kontynentu europejskiego.
Obie publikacje mają obszerne uzasadnienia wyboru priorytetu oraz proponowanych
kierunków i strategii działania.
Celem promocji i ochrony zdrowia jest nie tylko aktualne wzmocnienie zdrowia i dobrostanu
dzieci i młodzieży, ale także dbanie o zdrowie i kondycję przyszłych osób dorosłych.
Specjaliści są zgodni, że wczesne lata życia mają wielki wpływ na zdrowie psychiczne oraz
dobre funkcjonowanie poznawcze, emocjonalne i społeczne człowieka. Dobre zdrowie
psychiczne w okresie dzieciństwa jest warunkiem optymalnego rozwoju, efektywnego
uczenia się, budowania satysfakcjonujących relacji z ludźmi, dbania o własne zdrowie
fizyczne i samodzielnego radzenia sobie w dorosłym życiu. Ochrona zdrowia psychicznego
młodych ludzi jest więc inwestycją na przyszłość.
W Polsce ochronę zdrowia na wczesnych etapach rozwoju reguluje i podkreśla jej znaczenie
ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego3. Adresatów i kierunki
działań wskazuje między innymi art. 4. ustawy:
1. Działania zapobiegawcze w zakresie ochrony zdrowia psychicznego są podejmowane
przede wszystkim wobec dzieci, młodzieży, osób starszych i wobec osób znajdujących się
w sytuacjach stwarzających zagrożenie dla ich zdrowia psychicznego.
2. Działania, o których mowa w ust. 1., obejmują w szczególności:
1) stosowanie zasad ochrony zdrowia psychicznego w pracy szkół, placówek systemu
oświaty, placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych oraz w jednost-
kach wojskowych.
2) tworzenie placówek rozwijających działalność zapobiegawczą, przede wszystkim
poradnictwa psychologicznego, oraz placówek specjalistycznych, z uwzględnieniem
wczesnego rozpoznawania potrzeb dzieci z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego.
3) wspieranie grup samopomocy i innych inicjatyw społecznych w zakresie ochrony
zdrowia psychicznego.
4) rozwijanie działalności zapobiegawczej w zakresie ochrony zdrowia psychicznego
przez podmioty lecznicze.
5) wprowadzanie zagadnień ochrony zdrowia psychicznego do programu przygotowania
zawodowego osób zajmujących się wychowaniem, nauczaniem, resocjalizacją,
leczeniem i opieką, zarządzaniem i organizacją pracy oraz organizacją wypoczynku.
WHO w cytowanej wcześniej publikacji podaje, że ochrona zdrowia psychicznego obejmuje
szerokie spektrum działań, w którym wyodrębniamy cztery komplementarne strategie:
- promocję zdrowia psychicznego,
- profilaktykę zaburzeń psychicznych,
- leczenie,
- rehabilitację.
Wśród wymienionych strategii szczególne znaczenie mają dwie pierwsze – promocja zdro-
wia i profilaktyka zaburzeń psychicznych. Badania naukowe dostarczają licznych dowodów
na skuteczność wczesnej edukacji i wczesnych interwencji profilaktycznych.
Ponieważ wiele osób ma trudności z odróżnieniem działań z zakresu promocji zdrowia
psychicznego od należących do strategii profilaktyki, warto przytoczyć uznane definicje obu
pojęć. Podaje je WHO w wykładni opublikowanej w 2002 roku4:
Promocja zdrowia psychicznego to działania mające na celu wzmocnienie zdrowia
psychicznego, dobrego samopoczucia i poprawę jakości życia całych populacji, grup
i jednostek.
Profilaktyka zaburzeń psychicznych to działania, których celem jest redukcja zagrożeń
dla zdrowia psychicznego i zmniejszenie liczby incydentów zaburzeń.
Wprawdzie promocja zdrowia i profilaktyka stawiają sobie odmienne cele, ale efekty działań
z obu obszarów są te same – redukują zagrożenia dla zdrowia psychicznego. Promocja
zdrowia przynosi więc efekty profilaktyczne. Promocja zdrowia i profilaktyka nakładają się
na siebie, a wiele działań z obszaru promocji zdrowia stanowi istotny element
edukacyjnych programów profilaktycznych, realizowanych na wszystkich poziomach
profilaktyki.
Głównym adresatem działań należących do wymienionych strategii są dzieci i młodzież.
Z tego względu szkoła jest niezwykle ważną instytucją dla promocji zdrowia i profilaktyki
zaburzeń psychicznych.
1. Szkoła jako miejsce działań na rzecz ochrony zdrowia dzieci i młodzieży
Szkoła to nie tylko miejsce, gdzie dziecko zdobywa wiedzę zaplanowaną w programach
nauczania, jest także niezwykle ważnym środowiskiem wywierającym ogromny wpływ na
rozwój emocjonalny i społeczny ucznia. To tu młody człowiek poszerza sieć kontaktów
społecznych, zdobywa przyjaciół i rozwija umiejętności społeczne. Ma też okazję poznać inne
niż w rodzinie wzorce dorosłych ról społecznych. Pod wpływem doświadczeń szkolnych
uczeń utrwala bądź weryfikuje swój obraz świata, ludzi i własnej osoby.
Zanim omówimy wybrane czynniki ryzyka i czynniki chroniące, przyjrzyjmy się portretowi
zdrowego psychicznie dziecka i nastolatka.
Więcej informacji pod linkiem:
http://file:///C:/Users/Psycholog/Downloads/ochrona-zdrowia-psychicznego-dzieci-i-modziezy_2014.pdf